Duyu Bütünleme Nedir?

Duyu bütünleme çocuk gelişiminde son yıllarda duyulan çok önemli bir kavram.

Uzmanlar, bu kavramı bireyin bedenini çevreye uyumlu şekilde kullanmasını sağlayan nörolojik işlem olarak ifade ediyor.

Peki bu nasıl gerçekleşiyor? Örneğin bir bebek duyu bütünlüğüyle ilgili bir sorun yaşıyorsa, belirtileri neler oluyor? Ve bu durumun düzeltilmesi mümkün mü?

Bu soruları Duyu Çocuk Fizyoterapi, Eğitim ve Danışmanlık Merkezi’nin kurucusu pediatrik fizyoterapist Onur Aşkar’a sordum.

Bebeğiniz banyo seanslarında çığlık çığlığa ağlıyorsa,

Kucağa alınmaktan hoşlanmıyorsa ya da

Oturmakta zorlanıyorsa, duyu bütünleme ile ilgili bir sorunu olabilir.

Yazımızda duyu bütünleme sorunları ve duyu bütünleme terapisiyle ilgili detayları bulacaksınız.

Duyu Bütünleme Nedir?

Duyu bütünleme, kişinin

• Vücudundan ve çevresinden gelen duyusal (duyuyla alınan) bilgileri organize etmesini,
• Vücudunu çevreye uygun şekilde kullanmasını sağlayan nörolojik işlemdir.

Bu işlem aşağıdaki adımlarla gerçekleşir:

• Kişinin duyu organları çevreden gelen uyaranları algılar.
• Elde edilen veriler kişinin merkezi sinir sistemi tarafından işlenir.
• Beyin, bu bilgilere uygun bir cevap oluşturur.
• Ardından kişi bu cevaba uygun harekete geçer.

Duyu bütünleme kavramını, ilk kez 1972 yılında Amerikalı ergoterapist ve psikolog A. Jean Ayres ortaya koydu.

Duyu Bütünleme ve Öğrenme İlişkisi Nedir?

Duyu Bütünleme

• Beyin ve davranış ilişkileri üzerine odaklanır.
• Öğrenme ile arasında bağlantı vardır.

Öğrenme dediğimiz süreç de

• Davranışları planlamak ve
• Organize etmek için bedenden gelen hareketi ve çevreden gelen duyusal bilgileri kullanma yeteneğine bağlıdır.

Bireyde duyusal işlemleme yeteneği az veyaz zayıfsa, birey hem öğrenmede hem de davranışı etkileyen uygun aksiyonları üretmekte zorluk çeker.

Bireyin duyusal işlemleme yeteneği ne kadar fazlaysa öğrenme ve uyumlu davranış o kadar rahat gelişir.

Kaç Duyumuz Var?

8 duyumuz var.

Ne var ki çocukluğumuzdan beri bize 5 duyumuz olduğu öğretildi.

Aslında hep bildiğimiz

• Dokunma,
• Görme,
• İşitme,
• Koku ve
• Tat duyularının dışında beynimize çok önemli uyarılar veren 3 duyumuz daha var.

Bunlar,

Vestibüler duyu: Vücudumuzun denge merkezidir.
İç kulağımızda yer alır.
Vücudumuzu yerçekimine karşı dengede tutmamızı sağlar.
Uzaysal ve görsel algı, vücudumuzun nerede olduğu algısı, dikkat ve dil becerileri bu sistemle sağlanır.

Proprioseptif duyu: Kas eklem sistemimizdir. Özduyum da diyebiliriz. Vücudumuzla ilgili farkındalığı ve hareketlerimizi kontrol etmemizi sağlayan sistemdir.
Beden algısı ile ilgilidir. Örneğin bir yerlere çarpmadan yürümemizi sağlar.

İnteroseptif duyu: İç organlarımızdan aldığımız uyaranları vücudumuzdan beynimize gönderen sistem.
Karnımızın açlığı, tok hissetme veya tuvalet ihtiyacımızı bu sistem ile kontrol ederiz.

Bu duyularımız, öğrenmenin temelinde yer aldığı için çok önemlidir.

 

Duyu bütünleme bozuklukları arasında en çok problem görülen duyular vestibüler duyu, (denge) proprioseptif duyu (özduyum) ve interoseptif (içsel) duyudur.

Duyu Bütünleme Bozukluğu Nedir?

Duyu bütünleme bozukluğu,

• vücudumuzdan ve çevremizden gelen bilgilerin bir araya getirilmesinde ve
• bir bütün oluşturulmasında zorluk yaşanması durumudur.

Duyu bütünleme bozukluğu yaşayan bireylerde öğrenme ve davranış normal dışı bir gelişim seyri gösterir.

Bu durumda çocuklardaki problemin duyulardan mı duygulardan mı kaynaklandığını tespit etmek çok önemlidir.

Ve bunun tespitinde en önemli görev, konunun uzmanı ergoterapist ve fizyoterapistlere düşer.

Bebek ve Çocuklar Açısından Sağlıklı Öğrenme Nedir?

Sağlıklı öğrenmenin temelinde,

• yeterince hareket etmenin sonucunda gelişen algı ile
• denge ve motor becerileri içeren duyusal gelişim basamakları yer alır.

Beyinde sağlıklı öğrenme, bu gelişim basamaklarının tamamlanmasının ardından gerçekleşebilir.

Duyusal Becerisi Az ya da Zayıf Bebekler Zor Mu Öğrenir?

Duyusal becerisi az ya da zayıf bebekler öğrenmeyi ve davranışı etkileyen uygun aksiyonları üretmekte zorluk çeker.

Duyu bütünleme sorunu yaşayan bireylerİn 8 duyu açısından değerlendİrİlmesİ gerekİr.

Adaptif, yani uyumsal cevapların çıktığı duyusal olarak verimli aktiviteler; duyusal işlemleme yeteneğini artırır. Dolayısıyla öğrenme ve davranışı geliştirir.

Duyu Bütünleme Bozukluklarının Nedenleri Nelerdir?

Duyu bütünleme bozukluklarının en önemli nedenleri arasında

• Değişen yaşam koşulları,
• Şehirleşmenin artması,
• Şehirleşmenin sosyalleşmenin önüne geçmesi,
• Park ve sokakların olmaması gösterilebilir.

Son yıllarda bu sorunu yaşayan çocukların artmasının üzerindeki en önemli etkenler bunlar diyebiliriz.

Duyu Bütünleme Bozukluğu En Çok Hangi Çocuklarda Görülür?

Duyu bütünleme bozukluklarının

• Evde kapalı büyüyen,
• Teknolojik cihazlarla erken yaşta tanışan ve
• Etkileşim temelli oyun oynamayan çocuklarda görülmesi daha sıktır.

Duyu bütünleme bozukluğu anne ve babası kaygılı çocuklarda da daha fazla olabiliyor.

Örneğin, çocuk 5 yaşına gelmiş ama hiç düşmemiş olabiliyor. Oysa bu, motor becerilerin gelişmesi açısından gerekli bir durum.

Çocuk farklı bir ortama girdiğinde orayı keşfetmeli. Ancak günümüzde kimi çocuklar farklı bir ortama girmek istemiyor.

Duyu bütünleme terapisiyle çocuğun çevresiyle etkileşimini artırıyoruz.

Duyu Bütünleme Bozuklukları
Kalıtsal Olabilir Mi?

Genetik faktörler bu soruna neden olarak gösterilebiliyor.

Duyu Bütünleme Terapisi Nedir?

Duyu bütünleme terapisi, pediatrik fizyoterapi hizmetlerinden biridir.

Duyu bütünleme terapisi;

• Hareket ve etkileşim temelli oyunlar ile çocuğun normal dışı gelişim gösterdiği alanların desteklenmesi ve geliştirilmesidir.

Bazı çocuklara masaj önerilebilir.

Bir çocukta

• öğrenmede,
• davranışta,
• sosyal anlamda sorun varsa, bu sorunları duyu bütünleme terapisi ile çözebiliyoruz.

Terapi aile ile işbirliği içinde yürütülüyor.

Aileden öncelikle tablet, telefon, puzzle, blok gibi görsel uyaranları kesmesini istiyoruz.

Çocuğu hareketsizliğe iten çevresel etkenleri düzenlemek bile çocukta etkili olabiliyor.

Duyu bütünleme terapisi nörogelişimsel durumlarda da kullanılıyor. Genetik bir sorun ya da anne karnında gelişebilecek sorunlar da bunlar arasında yer alıyor.

5 yaşında zıplayamayan çocuk duyu bütünleme terapisi için iyi bir örnek. Çocukların 4 yaşında kaba motor gelişimlerini tamamlamasını bekleriz. Bu yaştan sonra çocuğun oradan oraya zıplaması gerekir.

Duyu Bütünleme Terapisi ile Çocuklarda Hangi Beceriler Geliştirilir?

Duyu bütünleme terapisi ile çocuklarda,

• kaba motor
• ince motor ve
• algı motor becerilerini geliştiriyoruz.

Örneğin kalem tutmakta güçlük çeken çocuklarla çalışıyoruz. Çocuk kalem tutamadığı için okula gitmek istemeyebiliyor.

Hedefimiz çocuğun zayıf duyularını geliştirmek ve beceri kazanmasını sağlamak.

Bazen çocuğun sorun yaşadığı bölgedeki zayıf kasları birkaç kez çalıştırmak bile yetebiliyor.

Duyu Bütünleme Terapisinde Hedef Nedir?

Duyu bütünleme terapisinde amaç

• ince motor beceri,
• kaba motor beceri ve
• algı motor becerileri geliştirmek.

Terapiyle çocuğun zayıf duyularını geliştirip beceri kazanmasını sağlıyoruz.

Duyu bütünleme terapisinde çocuğun yapamadıklarının üzerinde durmuyoruz. Çocuğun yapabildiklerinin üzerine gidiyoruz.

Hedefimiz çocuğun motor sisteminde arkadaki açıkları kapatmak.
Alttaki boşluğu doldurduğumuz için terapi de belli bir sürede bitiyor.

Her çocukta durum farklı olsa da ortalama olarak 4-6 veya 6-8 ayda belirgin bir düzelme oluyor.

Duyu Bütünleme Terapistleri Hangi Uzmanlarla İşbirliği İçindedir?

Duyu bütünleme terapisinde,

• Çocuk doktorları
• Çocuk ve ergen psikiyatristleri
• Dil ve konuşma terapistleri
• Anaokulu öğretmenleri
• Beden eğitimi öğretmenleri
• Nörologlar
• Psikologlar
• Psikolojik danışmanlar ile işbirliği içinde çalışılır.

Ebeveynler 0-6 Yaş Aralığında Duyusal Gelişim Açısından En Çok Nelere Dikkat Etmelidir?

Bebeğin duyusal gelişimini takip etmek ve onu desteklemek açısından aşağıdaki noktalara dikkat etmek çok önemli.

• Doğum itibariyle bebekle iletişim ve etkileşim kurun.
• Bebeği erken dönemde kontrollü ve gözlem altında olacak şekilde yüzüstü aktivite ile destekleyin.
• Motor gelişim basamaklarını takip edin.
• Çocuğun yerde geçirdiği zamanı artırın.
• Erkenden ayağa kaldırmaya çalışmayın; özellikle de 7-8. aylarda.
• Etkileşim temelli masaj yapın.
• Erken dönemde destekli ve kontrollü bir şekilde salıncağa bindirin.
• Diğer park ekipmanlarını kontrollü bir şekilde deneyimletin.
• Zihinsel gelişimi destekleyecek oyunlar oynayın.

Bebeklerde Duyu Bütünleme Problemi Belirtileri Nelerdir?

Bebekler duyu bütünlemeye dair problem yaşadığında aşağıdaki bazı belirtiler görülebilir:

• Gevşek vücut
• Kolay korkma
• Bebek konuşmasında zorluk
• Kendini kontrol etmede zorluk
• Ellerini bir araya getirmede zorluk
• Keşfetme sorunları
• Yavaş hareket etme
• Hareket ettirildiğinde ağlama, gerginlik
• Banyo yapmaktan rahatsız olma ve ağlama
• Baş aşağı durmayı tolere edememe
• Emme güçlüğü
• Oturmakta sorun
• Uyku sorunları
• 6. aydan sonra elleri sık sık yumruk yapma
• Aşırı aktif olma
• Kucağa alınmaktan rahatsız olma

Duyu Bütünleme Bozukluğu, Bebek Büyüdükçe Kendiliğinden Geçer Mi?

Duyu bütünleme bozukluğu bebek büyüdükçe kendiliğinden geçmez, şekil değiştirir.

Şöyle ki zamanında uygun tedavi yapılmayan kişilerde gelecekte;

• Sosyal izolasyon,
• Asosyal yaşam tercihi,
• Entelektüel beceride düşüklük,
• Teknolojik alet bağımlılığı,
• Obezite,
• Spor sevmeme,
• Obsesyon
• Depresyon gibi durumların görüldüğüne dair ciddi çalışmalar olduğunu söyleyebiliriz.

Okul Öncesi Çocuklarda Duyu Bütünleme Problemleri Nasıl Anlaşılır?

Çocuklarda duyu bütünleme problemlerine dair en önemli belirti oturarak hayat sürdürmeyi sevmek diyebilirim.

• Parkta bazı oyuncaklardan kaçınan,
• Arkadaşlarıyla oyun oynamakta zorlanan,
• Sosyalleşmekten çekinen,
• Dokunulmak ve dokunmak açısından hassasiyetleri olan,
• Çok sabit oyun oynayan ve oyuna müdahale ettirmeyen,
• Oyunda diyalogları dahi sürekli kendisi belirleyen,
• Emekleme, tırmanma ve benzer motor gelişim basamaklarını atlayan ya da bunlarda geciken çocuklarda duyu bütünleme sorunu olduğundan şüphelenebiliriz.

ÖNEMLİ NOT: Duyu bütünleme sorunları zihinsel olarak farklı çocuklarda olduğu kadar normal gelişim gösteren çocuklarda da gözlenebilir.

Duyu Bütünleme Sorunlarına Dair Genel Belirtiler Nelerdir?

Duyu bütünleme sorunlarına dair belirtiler oldukça fazla. En önemli belirtileri şöyle sayabilirim:

• Çocuğun sürekli hareket halinde olması,
• Konsantre olamama/dikkat-algı problemi,
• Bir şeylere çarpma,
• Kendine güvensizlik,
• Vücut parçalarının uzaydaki konumlarını söyleyememe,
• Yeme problemleri,
• Dil ve konuşma problemleri,
• Beceri gerektiren oyun ve oyuncaklarla oynamaktan kaçınma,
• Tuvalet eğitimi almakta güçlük çekme,
• Giyinmekte zorlanma ya da kendini rahat hissedememe,
• Gevşek vücut ve/veya zayıf denge,
• Çocuğun kolayca ürkmesi,
• Akademik öğrenme becerisinin düşük olması,
• Öğrenmeye açık olamama,
• Yiyecek olmayan nesneleri yalama, ağzına götürme,
• Yavaş hareket etme,
• Kendine ve eşyalara vurma/dokunma,
• Çorap giymek istememe,
• Dikkat dağınıklığı,
• Sallanmaktan veya zıplamaktan hoşlanmama veya aşırı hoşlanma,
• Banyo yapmak istememe,
• Bir oyunu sürdürmede güçlük çekme,
• Merdiven inmede ve çıkmada zorlanma,
• Kurallı oyunları oynamada zorlanma,
• Yaşına uygun oyuncaklarla oynamama,
• Kalem tutmak ve resim yapmak gibi ince motor becerilerini yapmakta yaşıtlarına göre zorluk çekme,
• Ayakların yerden kesilmesinden hoşlanmama,
• Bazı yüzeylere temas etmekten ve dokunmaktan kaçınma,
• Özellikle çıplak ayakla kuma ve çime basmaktan kaçınma,
• Sadece belirli tatlar yeme; örneğin tuzlu veya tatlı.

Duyu Bütünleme Terapisi Hangi Yaştan İtibaren Uygulanır?

Duyu bütünleme terapisi bebeklikten itibaren uygulanabilir.

Terapide en yüksek başarı 0-6 yaş döneminde sağlanabilir diyebiliriz.

Uyguladığımız terapilerde sonuca genellikle varıyoruz.

Yalnız aile ile işbirliği çok önemli. Ailenin evde uygulanmak üzere verdiğimiz aktivite ve etkileşim temelli becerileri sürdürmesi çok ama çok değerli.

Her Çocuğun Duyu Bütünleme Terapisine İhtiyacı Olabilir Mi?

Her çocuğun duyu bütünleme terapisine ihtiyacı olmaz.

Bir çocuğun gelişimsel süreci içinde duyu bütünleme açısından değerlendirilmesi konunun uzmanlarının işidir.

Duyu Bütünleme Terapisi Hangi Hastalıkların Teşhis ve Tedavisinde Kullanılabilir?

Duyu bütünleme terapisinin tedavi alanları şunlardır:

• Dikkat eksikliği
• Hiperaktivite bozukluğu
• Dil ve konuşma sorunları
• Öğrenme bozukluğu
• Normal dışı gelişim
• Gelişimsel koordinasyon bozukluğu
• Otizm
• Down sendromu
• Serebral palsi
• Yeme sorunları
• Uyku sorunları
• Sosyalleşme sorunları

Uygun tedavinin belirlenmesiyle bu alanlarda genellikle olumlu sonuçlar elde edilir.

Bebeğin Motor Gelişiminde Püf Noktalar

Doğumdan itibaren motor gelişime önem verilmelidir.

Bunun için,

• 1. aydan itibaren bebeğin mutlaka yüzükoyun vakit geçirmesini sağlayın.
• Bebeğe mutlaka masaj yapın.
• 4-5 ay yüzüstü durması için desteklenmemiş bebek 6. ayda oturamaz. Çünkü bebeğin oturabilmesi için sırt kaslarının gelişmiş olması gerekir.
• Anne babaların ve eğitim sisteminin yaptığı en büyük hata, çocuklara sürekli birşeyler öğretmeye çalışmaktır. Çocukların 6 yaşına kadar yaşayarak ve deneyimleyerek öğrenmesi desteklenmelidir. Birşey öğretmek için yapılan etkinlikler çocukları hareketsizliğe teşvik eder. Örneğin blok, puzzle gibi oyuncaklar ya da tablet, telefon gibi dijital cihazların öğrenmeye katkısı yoktur.
• Öğrenme becerilerini desteklemek için ilk koşul motor becerilerini desteklemek olmalı. Motor becerilerin desteklenmesi ilerideki okul başarısı için de çok önemli.
• Çocuğa bol bol oyun alanları yaratmalı ve düşer diye hareketlerine engel olunmamalıdır.
• Söküp takmak gibi 3 boyutlu oyunlar da motor becerilerini geliştirir.
• Çocuğu bol bol doğaya çıkarmak ve keşfetmesine izin vermek gerekir.
• 0-6 yaş aralığı motor gelişim açısından kritiktir.
• 6 yaşa kadar duyu ve motor gelişim, sonrasında duygusal gelişim ivme kazanır. 0-6 yaş aralığında fiziksel becerileri geliştirici oyunlar hedeflenmelidir.

Çocuğum İçin Nasıl Oyuncaklar Satın Almalıyım?

Özellikle 0-6 yaş aralığında çocuğu harekete teşvik edecek oyuncaklar seçilmelidir.

Çocuğu yönlendireceğiniz oyun ve oyuncaklar

• Salıncak
• Kaydırak
• Bisiklet
• Trambolin
• Tırmanma barları olabilir.

Umarım size fayda sağlayan bir içerik okuduğunuzu düşünüyorsunuzdur ve yorumlarınızla katkıda bulunmak istersiniz. Deneyimlerinizden faydalanmak bizi mutlu edecek ve kendimizi geliştirmemizi sağlayacaktır. Teşekkürler.