0-5 Yaş Çocuk Gelişimi

Ebeveynlik serüveninin en önemli konularından biri ilk beş yıl içinde çocuğun gelişimsel sürecini desteklemektir. Çünkü yaşamın özellikle bu dönemi önemli ve kritik gelişimsel kilometre taşlarına sahiptir.

Healthline uzmanları gelişimsel kilometre taşlarını, genel olarak çocukların belli bir yaşta geliştirmesi beklenen beceriler olarak ifade ediyor.

Ve diyorlar ki çoğu çocuk yetenek ve becerilerini aynı sırada geliştirse de zaman dilimleri özdeş değildir. Tıpkı saç ve göz renklerinin özdeş olmaması gibi.

Çünkü her bebeğin gelişimi kendi hızında ve özeldir.

Doğumdan itibaren 5 yaşına kadar olan süreç, çocuğun genel sağlığı, iyilik hali ve bir bakıma yaşamının genel gidişatı açısından önemli bir temel oluşturur.

Ebeveynler bebeklerine her zaman destek olmak ister. Ve bir çocuğun gelişimine destek olmak için yapılabilecek pek çok şey vardır.

Koşulsuz sevgi ve şefkatin üstünde yükselen bu yapılabilecekler listesinden önce gelişimin kilometre taşlarını bilmek ebeveynlere rehber olur diye düşündük.

İyi okumalar…

Gelişim Özellikleri Nedir?

Yazar Elif Koca “Çocuğunuzu Ne Kadar Tanıyorsunuz” isimli kitabında gelişim özellikleri ve gelişim ödevlerinden söz eder.

0-2 yaşı kapsayan bebeklik döneminin en önemli özelliklerinden biri bebeğin dış dünyaya adaptasyonudur.

Bebek yetişkine bağımlıdır.

İlk dönemlerde ağlayarak, sonra beden dili, en son da az heceli sözcüklerle iletişimi sağlar.

2-6 yaş arasını kapsayan erken çocukluk döneminde hızla gelişen zihinsel kapasite, dil ve sosyal gelişim dikkat çeker.

Çocuklar bağımsız hareket etmeye başladıkları bu dönemde arkadaşlarıyla oynamayı tercih eder.

Özbakımlarını büyük ölçüde kendileri tamamlarlar.

Gelişim Ödevleri Nedir?

Yazar Elif Koca’nın kitabında anlattığı üzere, gelişim ödevleri, içinde bulunulan yaş ve gelişim dönemi nedeniyle yapılması ve gerçekleştirilmesi gereken görevlerdir.

Yazar, bebeklik dönemi ve erken çocukluk döneminin görevlerini şöyle sıralar:

BEBEKLİK DÖNEMİ (0-2 yaş)

• Doğumla birlikte değişen çevreye uyum sağlama
• Nefes alma gibi hayati önem taşıyan refleksleri gerçekleştirme
• Emmeyi öğrenme
• Uyumayı ve uyanık kalmayı öğrenme
• Yemek yemeyi öğrenme
• Emeklemeyi, sıralamayı, yürümeyi öğrenme
• Tuvalet alışkanlığını kazanma

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ (2-6 yaş)

• Kendini ifade etmeyi öğrenme
• Konuşmayı öğrenme
• El-göz koordinasyonunu gerçekleştirme
• Cinsiyet farklarını öğrenme
• İletişim ve ilişki kurmayı öğrenme
• Basit hayat kurallarını öğrenme

0-18 Ay Bebek Gelişimi

Bu evrede bebekler hızla büyür ve değişir.

Healthline uzmanları bebekle konuşmanın, onunla iletişim kurmanın çok önemli olduğunu söylüyor.

Çünkü sesinizi duymak bebeğin iletişim becerilerinin gelişimi açısından önemli. Uzmanların diğer tavsiyelerine gelince…

• Bebek için karınüstü aktivite zamanları planlayın. Bu, bebeğin boyun ve sırt kaslarının gelişimi açısından çok önemlidir. Bu süre içinde bebek mutlaka uyanık olmalıdır. Ve asla yalnız bırakılmamalıdır.
• Bebeğin ağlamalarına hemen yanıt verin. Ağlayan bebeğinizi kucağınıza alın. Bebeğin ağlama kodlarını çözdükçe onu daha hızlı rahatlatacaksınız. Aranızdaki bağ gittikçe güçlenecek. Bebek Ağlama Kılavuzu yazımıza göz atmayı unutmayın.

1-3 Ayda Gelişim

• Nesnelere ve insan yüzlerine ilgi gösterir.
• Size ve diğer insanlara bakmaya çalışır.
• İnsanlara gülümsemeye başlar.
• Mırıldanır ve ünlü sesleri çıkarır.
• Kendisiyle konuşulduğunda sakinleşir.
• Farklı ihtiyaçları için farklı şekillerde ağlar.
• Başını sesin geldiği yöne çevirir.
• Gözleriyle nesneleri takip eder.
• Giderek daha uzun süreyle kafasını kaldırır. Çünkü boyun kasları gelişir.
• Ellerini birleştirip açar.
• Aktif bacak hareketleri yapar.
• Ellerini ve nesneleri ağzına götürür.
• Bir nesneyi tutar veya bırakır.
• Kol ve bacakları ile itme hareketi yapabilir.
• Kucağa alındığında başını dik tutar.
• Kendini tanımaya başlar. Ellerine uzun uzun bakar.

4-6 Ayda Gelişim

• Daha önce gördüğü yüzleri tanır.
• Müziği ayırt eder.
• Sevgi ve ilgi gösterildiğinde karşılık verir.
• Yüzlerdeki farklı ifadelerin ayırdındadır.
• Aynadaki görüntüsünden heyecanlanır.
• Ses perdesini alçaltıp yükselterek sesler çıkarmaya başlar.
• İnsanlarla oyun oynamaktan hoşlanır.
• Farklı ses tonlarına farklı tepkiler verir.
• Agulamaya başlar ya da sesleri taklit eder.
• Güler.
• Gördüğü bir nesneye doğru hamle yapar.
• Karınüstü pozisyonda kollarından destek alarak kendini ileri doğru iter.
• Destekle oturur.
• Kafasını dik tutar.
• Kollarının altından tutulduğunda ağırlığını bacaklarına vererek yürüme hareketi yapar.
• Yuvarlanır.
• Eline verilen nesnelerle oynar.
• İsmi söylendiğinde bakar.
• Ağlarken konuşulduğunda susar.
• Nesneleri bir elinden diğerine diğer elinden tekrar aynı eline geçirebilir.
• Sırt üstü yatarken ayak parmaklarını ve ayaklarını tutabilir.
• Karnının üstüne yatırıldığında kol ve bacaklarıyla yüzme hareketi yapar.
• Sırtüstü yatarken yüzükoyun dönebilir.
• İki eline iki ayrı nesne alabilir.
• Geceleri daha uzun uyumaya başlar.
• Gündüz uykularını azaltabilir. (3 kere uyuyorsa 2’ye, 2 kere uyuyorsa 1’e düşürebilir.)
• Ağzından baloncuklar çıkarabilir.
• 6. ayda tek heceli sesleri çıkarır (‘da’,’ ba’ vb.)
• Nesne kalıcılığı kavramını öğrenmeye başlar. Örneğin battaniyenin altındaki nesne hala oradadır.
• Nesne veya kişi ortadan kaybolduğunda memnuniyetsizlik gösterebilir.
• Hayır kelimesini anlamlandırmaya başlar.
• Sebep ve sonucu anlamaya başlar. Örneğin bir cisim yere düşerse ses çıkarır, öğrenir.

7-9 Ayda Gelişim

• Desteksiz oturabilir.
• Elindeki nesneyi diğer eline geçirebilir.
• İki eline iki nesne alarak ses çıkarır.
• Aynadaki görüntüsüne uzanarak yakalamaya çalışır.
• Yapılan hareketleri, söylenen sözcükleri taklit etmeye çalışır.
• “Cee” oyunu oynar.
• Kaybolan nesneleri izler.
• Emekler.
• Parmaklarıyla nesneleri kavrar.
• Ayakta durması desteklenirse zıplama hareketi yapabilir.
• Eşyalara tutunarak ayağa kalkabilir.
• Elinde şişe tutabilir.
• Genellikle alt çenedeki 2 orta ön diş, ardından üst çenedeki 2 orta ön diş çıkmaya başlar.
• Masaya oyuncağı vurabilir.
• Bardaktan su içmeyi öğrenir.
• Her nesneyi ağzına sokabilir.
• Kucağa alınmak için kollarını uzatır.
• Önünden alınan nesneyi arar.
• “Baba”, “Mama” gibi iki heceli kelimeleri söyleyebilir.
• İlgi çekmeyi sever. Bağırır, farklı sesler çıkarır.
• Konuşulanlara dikkat eder.
• Başkalarındansa annesini tercih eder.
• Yabancılardan çekinir.
• Öksürük ve horlama gibi dikkat çekici sesler çıkarır.
• Örtünün altına saklanan ancak ucu gösterilen nesneyi bulur. 
• Hoşlanmadığı yiyeceklere tepki gösterebilir.
• Sırtüstü yatarken kalkıp oturabilir.
• Bir kutunun içindeki nesneleri alabilir, kutuyu boşaltabilir.

10-12 Ayda Gelişim

• Hızlı emekler.
• Ayakta durma pozisyonu alır.
• Tutunarak yürür.
• Bir süre sonra kendi başına yürümeye başlayabilir.
• İsteklerini ağlamadan, işaret ve seslerle anlatmaya çalışır.
• Duyduğu sözcüklere benzer sesler çıkarabilir.
• Önünden alınan nesneyi ilk saklanan yerde arar.
• İşaret parmağıyla nesneleri gösterir.
• Topu yuvarlayarak atabilir veya yuvarlanan topu alabilir.
• Parmakları yardımıyla küçük nesneleri ve yiyecekleri alabilir.
• Parmak gıdalar ile kendini besleyebilir.
• Bardaktan su içer.
• Kitabın sayfalarını birden fazla kere çevirebilir.
• Nesneleri birbirine vurabilir.
• Taklit ederek karalama yapar.
• Gece beslenmesi olmadan 12 saat uyuyabilir.
• Gece ebeveynlerini görmek için uyanabilir.
• “Dede”, “Anne” ve “Baba” diyebilir ve bu kişilerin kim olduğunu bilir.
• Hayvan seslerini taklit eder. İnek nasıl ses çıkarır sorusuna “Mö” yanıtı verir.
• Hayır dediğini anlatmak için başını sallayabilir.
• Çorabını ayağından çıkarır.
• Çömelip ayağa kalkabilir.
• Emekleyerek basamak çıkabilir.
• Desteksiz ayağa kalkabilir.
• Küçük nesneleri dar ağızlı kaba atabilir.

12-18 Ayda Gelişim

• Kaşık gibi temel eşyaların nasıl kullanıldığını bilir.
• Adı söylendiğinde bedenin bölümlerini işaret eder.
• Basit yap-boz oyunlarına dahil olur.
• Öfke nöbetleri geçirebilir.
• Yabancı bir ortamda ağlayabilir.
• Hayır der.
• Bazı kelimeleri rahatlıkla söyler.
• Hoşçakal demek için elini sallar. (Bay bay)
• Tek başına ayakta durur.
• Birkaç basamak çıkabilir.
• Yürüyebilir.

18-24 Ay Bebek Gelişimi

18-24 ay arası gelişim döneminde bebeklerin uykuya, iyi beslenmeye ihtiyaçları yüksektir.

Ebeveynleriyle ve bakım veren kişilerle kurdukları yakın ve sevgi dolu ilişki en temel gelişim dayanaklarıdır.

Seattle Çocuk Hastanesi uzmanları, bu erken büyüme ve gelişim döneminde bebeğe güvenli ve serpilip büyüyebileceği bir ortam yaratmanın ipuçlarını veriyor.

• Günlük rutinler yaratın. Bebek bu şekilde kendini güvende hisseder.
• Evinizi bebek için güvenli hale getirin. Özgürce keşfetmesi için fırsat verin.
• Şiddetsiz iletişim konusunda bilgi edinin. Sınır koyarken şefkatli bir tavırda olmaya özen gösterin. Bebeğe şaka yollu olsa da asla vurmayın, sert hareketlerde bulunmayın.
• Bebekle konuşun, ona şarkı söyleyin, birlikte kitap okuyun. Bu şekilde aranızdaki bağı güçlendirmiş olursunuz. Aynı zamanda keline dağarcığının gelişmesine katkıda bulunursunuz.
• Bebeğin ipuçlarını iyi takip edin. Özellikle bir başka yetişkin bakıyorsa, bebekle kurduğu iletişimin takibini en doğru şekilde bebeğin verdiği ipuçlarından yapabilirsiniz.
• Kendi sağlığınıza her alanda çok dikkat edin. Fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak sağlıklı ve dengede olmak için kendi ihtiyaçlarınızı gözetin. Bebeğin sağlıklı ebeveynlere ihtiyacı var.

18. Ayda Gelişim

• Resimli kitaplardaki tanıdık görüntülerin ayırdındadır.
• Sıkça rastladığı nesnelerin ne işe yaradığını bilir.
• Kağıda karalama yapar.
• Tek adımlı yönergeleri takip eder. Örneğin, lütfen ayağa kalkar mısın?
• Oyuncakları ortadan kaldırmak gibi görevlerde yer alabilir.
• Yaptıklarıyla gurur duyar.
• Aynada kendisini fark eder, farklı yüzler yapar.
• Etrafı keşfetmeye bayılır. Ebeveyni yanında olursa güvende hisseder.
• Kelime hazinesi giderek gelişir.
• Kısa hikayeler duymaktan, şarkılar dinlemekten hoşlanır.
• Kendi başına giyinmeye çalışır.
• Koşmaya başlar.
• Bir bardaktan rahatlıkla su içer.
• Kaşıkla yemek yer.
• Elinde bir oyuncakla rahatlıkla yürür.
• Dans eder.
• Bir sandalyede oturur.

24. Ayda Gelişim

• Bloklardan kule yapar.
• İki bölümlü basit yönergeleri talip eder.
• Nesneleri şekil ve renklerine göre gruplandırabilir.
• Basit yap-bozları tamamlayabilir.
• Akranlarıyla oyun buluşmalarına bayılır.
• Diğer çocuklarının yanında oyun oynar. Diğer çocuklarla bir oyunun içine dahil olabilir.
• “Otur” ya da “Buraya gel” gibi yönergelere karşı koyabilir.
• Basit sorular sorabilir.
• Pek çok şeyin adını bilir.
• İki kelimeyi bir arada kullanabilir. Örneğin “daha süt”
• Tanıdık kişilerin isimlerini söyleyebilir.
• Koşar.
• Zıplar.
• Parmak ucunda durur.
• Çizgi çizer. Yuvarlak şekiller çizebilir.
• Top atar.
• Trabzanlara tutarak merdiven çıkar.

3-5 Yaş Arası Gelişim

Okul öncesi bu dönemde çocuklar daha da fazla özgürlüğün peşindedir. Yetenek ve becerilerini hızla geliştirirler.

Doğuştan gelen merak duygusu sürekli uyarılır. Çünkü 3-5 yaş arasındaki çocuklar için dünya giderek daha da genişler: Oyun grupları, yeni arkadaşlar, yeni deneyimler yeni keşifler anlamına gelir.

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri CDC bu dönemde ebeveynlere pusula olabilecek şu önerilerden bulunuyor:

• Her gün çocuğunuza kitap okumaya devam edin.
• Ona evdeki basit işleri yapmayı gösterin. Görev verin.
• Çocuğunuzla yaşına uygun şekilde konuşun.
• Yoğun duygular hissettiğinde sakinleşmesi için bekleyin ve problem çözmek konusunda ona örnek olun.
• Oyun parklarında ya da ev dışında herhangi bir yerde gözünüz hep çocuğunuzun üzerinde olsun.
• Kriz anlarında çocuğunuza mutlaka iki seçenek sunun ve kararı ona bırakın.
• Çocuğunuzu akraba ve arkadaşlarınızla ilişki kurması, onları öpmesi, onlara sarılması için zorlamayın.

3 Yaş Gelişimi

• 3-4 parçalı bir puzzle yapabilir.
• Düğme gibi küçük parçaları olan bir oyuncakla oynayabilir.
• Kapı kollarını çevirebilir.
• Kitap sayfalarını çevirebilir.
• Canı acıyan ve ağlayan çocuklara karşı empati geliştirir.
• İlgi ve muhabbet teklifinde bulunur.
• “Benim” ve “senin” ayrımındadır.
• Rutinleri bozulduğunda asabı bozulabilir.
• Kendi başına giyinebilir.
• Birşeyi sıra ile yapmayı bilir.
• Tek seferde 2-3 cümle kurarak konuşabilir.
• Her gün karşısına çıkanlara isim verecek kadar geniş bir kelime hazinesi vardır.
• Ailesi tarafından anlaşılacak şekilde iletişim kurar.
• “İçinde”, “üstünde” ve “altında” ile neyin kast edildiğini anlar.
• Merdivenleri her basamağa bir adımını koyarak rahatlıkla çıkar ve iner.
• Kolayca koşar ve zıplar.
• Topu yakalar.
• Kaydıraktan kayar.

4 Yaş Gelişimi

• Sayı sayabilir.
• Çöp adam çizebilir.
• Bir hikayede ne olabileceğini tahmin edebilir.
• Basit kutu oyunlarını oynayabilir.
• Anne ve bebek gibi rollerin olduğu oyunları oynayabilir.
• Diğer çocuklarla oyun oynar.
• Sevdikleri ve sevmediklerini söyleyebilir.
• Fantezi ile gerçeği ayırt etmekte zorlanabilir.
• Kreşte ya da oyun grubunda olanları anlatabilir.
• Cümleler halinde konuşur.
• Kafiyeleri anlar ya da söyler.
• Adını ve soyadını söyleyebilir.
• Çiviyi deliğe sokabilir.
• Geri geri yürüyebilir.
• Kendine güvenerek merdivenleri çıkar.
• Sıçrar.
• Sıvıyı bir kaptan diğerine aktarır.

5 Yaş Gelişimi

• Resimlerinde insan figürlerini daha kompleks çizer.
• 1’den 10’a kadar sayar.
• Harfleri, rakamları ve basit şekilleri kopyalayabilir.
• Basit işlemlerin sıralamasını anlar.
• Adını ve adresini söyleyebilir.
• Pek çok rengin adını bilir.
• Cinsiyetin farkına varır.
• Arkadaşlarıyla oynamaktan zevk alır.
• Şarkı söyler, dans eder, rol yaptığı oyunlarda yer alır.
• Uyumlu bir halden karşı koyan, direnen hale geçişi hızla yapabilir.
• Gerçek ve gerçek dışı arasındaki farkı söyleyebilir.
• Devamlılığı olan hikayeler anlatabilir.
• Çocuk şarkıları söyler.
• Bir hikaye ya da masalla ilgili basit sorulara cevap verebilir.
• Takla atabilir.
• Makas kullanır.
• Tek ayağının üstüne yaklaşık 10 saniye durabilir.
• Salıncakta kendi başına sallanabilir.
• Kendi başına tuvaletini yapabilir.

Umarım size fayda sağlayan bir içerik okuduğunuzu düşünüyorsunuzdur ve yorumlarınızla katkıda bulunursunuz. Deneyimlerinizden faydalanmak bizi mutlu edecek ve kendimizi geliştirmemizi sağlayacaktır. Teşekkürler.

Kaynaklar: healthline.com, healthychildren.org, raisingchildren.net.au, med.stanford.edu, all4kids.org, Çocuğunuzu Ne Kadar Tanıyorsunuz? / Elif Koca, cdc.gov, seattlechildrens.org, hopkinsallchildren.org