Ani bebek ölümü sendromu ya da beşik ölümü…
Bir ebeveynin karşılaşabileceği belki de en sarsıcı olaylardan biri.
Bugüne kadar yapılan araştırmalar henüz bu sendromun nedenlerini açıklamaya yetmiyor.
Ancak araştırmalar bu sendroma karşı alınabilecek önlemleri ortaya koyuyor.
Bu yazıda ani bebek ölümü sendromu ile ilgili bugüne kadar yapılan araştırmalar sayesinde elde edilen bilgileri biraraya getirdik.
Riski azaltmak yönündeki tavsiyelere yer verdik.
Umarız hiçbir aile ani bebek ölümü sendromu ile tanışmaz.
Ani Bebek Ölümü Sendromu İle İlgili En Çok Sorulan 5 Soru
Ani Bebek Ölümü Sendromu (ABÖS) ile ilgili en çok sorulan 5 soruyu cevapladık.
Bu konuyla ilgili daha detaylı içeriği yazının diğer bölümlerinde bulacaksınız.
Ani bebek ölümü sendromu önlenebilir mi?
Ani bebek ölümü sendromunu önlemek üzere kesin bir bilgi vermek şu an için mümkün değil.
1 ay ila 1 yaş arasındaki bebeklerin nedeni bilinmeyen ölümünden sorumlu bu sendrom, yıllara dayanan araştırmalara karşın gizemini koruyor.
Ancak ani bebek ölümü sendromu riski azaltılabilir.
Kidshealth uzmanlarına göre bu konuda alınması gereken başlıca önlem 1 yaşından küçük bebeklerin sırtüstü yatırılmaları.
Bebekler asla karınüstü/yüzüstü ya da yan yatırılmamalı.
Yüzüstü ya da yan yatmak ani bebek ölümü sendromuna zemin hazırlayabilir.
Kimler risk altında?
Ani bebek ölümü sendromuna yol açabilecek pek çok risk var.
Ölümlerin çoğu 2-6 ay arasında gerçekleşiyor.
Vaka kayıtları erkek bebeklerin kızlara oranla daha çok risk altında olduğunu gösteriyor.
Peki bu sendroma zemin olabilecek riskler neler?
• Ebeveynlerin sigara ve uyuşturucu kullanması
• Doğum öncesi bakımlarını ihmal etmiş anneler
• Prematüre doğum ile düşük doğum ağırlığı
• Ani bebek ölümü sendromu öyküsü olan önceki kardeş
• Annenin 20 yaşından küçük olması
• Doğumdan sonra bebeğin sigara dumanına maruz kalması
• Bebeğin uyku sırasında aşırı ısınması
• Bebeğin daha çok yüzüstü uyuması
• Bebeğin yatağının çok yumuşak olması, çevresinin oyuncaklarla sarılması
Bebeği Yüzüstü Yatırmak Neden Tehlikeli?
Bebeği yüzüstü yatırmak bebeğin solunumunu olumsuz yönde etkileyebileceği için tehlikeli.
Yüzüstü yatarken bebeğin hava akışı engellenebilir. Dolayısıyla ani bebek ölümü sendromu riski ortaya çıkar.
Amerikan Pediatristler Akademisi bebeklerin 1 yaşına kadar gündüz ve gece uykuları sırasında sırtüstü yatırılmaları gerektiğini söylüyor.
Bebeği yan yatırmak da güvenli uyku açısından risk oluşturuyor.
Çünkü yan yatan bebek kendi kendine dönerek kolaylıkla karınüstü/yüzüstü pozisyona gelebiliyor.
Güvenli uyku nedir?
Güvenli uyku, bebeğin uykusu sırasında hayati risk yaratabilecek faktörleri ortadan kaldırmayı içerir.
Amerikan Pediatristler Akademisi’nin güvenli uyku ortamı için tavsiyeleri aşağıdadır:
• Bebek yaşamının ilk yılında mutlaka sırtüstü yatmalıdır. Bebeği sırtüstü yatırmak ani bebek ölümü sendromu riskine karşı alınabilecek en etkin önlemdir.
Ayrıca bebek yan yatmamalıdır. Çünkü yan yatan bebek kendiliğinden yüzüstü dönebilir. Ki bu da büyük risktir.
• Bebeğin uyuyabileceği en güvenli yer, kendi beşiği ya da karyolasıdır.
• Bebek uzun süreyle ana kucağı, oto koltuğu, salıncak, puset, koltuk ve kanepede uyutulmamalıdır.
• Bebeğin yattığı yatak yumuşak değil, sert olmalıdır.
• Bebeğin yatağında yorgan, yastık, yumuşak oyuncaklar, karyola/beşik pedleri, yumuşak yatak takımları bulunmamalıdır.
• Bebek kesinlikle içi kuş tüyü dolu bir yastık üzerinde yatırılmamalıdır.
• Bebek ebeveynleriyle aynı odayı paylaşabilir. Uzmanlar bebekle aynı odayı paylaşmanın ani bebek ölümü sendromu riskini % 50 oranında azalttığını söylüyor.
Ancak bebekle aynı yatak paylaşılmamalıdır. Bebek, ebeveyn yatağına eklenmiş kendi karyolasında güvenli bir şekilde uyuyabilir.
Güvenli uyku ortamıyla ilgili daha detaylı bilgiye Bebek Uyku Kılavuzu yazımızı okuyarak ulaşabilirsiniz.
Ani bebek ölümü sendromu riski ne zaman biter?
Bebeğin ilk 1 yılında ABÖS ciddiye alınması gereken bir risktir.
Bebek büyüdükçe ABÖS riski ortadan kalar.
ABÖS vakaları en çok 4. aydan önce olur.
6. aya kadar önlem almakta fayda vardır.
Uzmanlar bebek 1 yaşına ulaştığında ABÖS riski ortadan kalktığı için bebeğin kontrollü şekilde yüzüstü yatmasında bir sakınca olmadığını söyler.
Ancak unutulmamalıdır ki ABÖS riski olsun olmasın güvenli uyku koşulları herkes için her yaşta gereklidir.
Ani Bebek Ölümü Sendromu Nedir?
Ani bebek ölümü sendromu (ABÖS) ya da beşik ölümü 1 yaşından küçük bir bebeğin açıklanamayan bir sebeple ve genellikle uykuda solunumunun durması anlamına gelir.
Böyle bir durumda tıbbi öykü, olay yeri inceleme ve yapılan otopsi bebeğin ölüm nedenini açıklayamaz.
• Anidir.
• Nedeni bilinmez.
• Bebek görünüşte sağlıklıdır.
• Genellikle bebek uykudayken gerçekleşir.
• Nadiren bebek uyanıkken olur.
• Ölümlerin çoğu ilk 6 ayda gerçekleşir.
Nedeninin bilinmemesi ve genellikle uykuda gerçekleşmesi gerçekten çok korkutucu.
Bir hastalık olmadığı, öncü belirtiler göstermediği için tedavisi de yok.
Ancak iyi haber şu ki bugüne kadar yapılan çalışmalar riski azaltabilecek önlemleri ortaya koyuyor.
Ve çok küçük önlemlerle riski azaltmak mümkün.
Ani Bebek Ölümü Sendromunun Nedenleri Nelerdir?
Ani bebek ölümü sendromuna neyin sebep olduğuyla ilgili kesin bir veriye henüz ulaşılmış değil.
Ancak bu sendroma yönelik pek çok araştırma yürütülmeye devam ediyor.
Örneğin Harvard Üniversitesi uzmanları tarafından yürütülen ve halen devam eden bir araştırmada beyinde serotonin üreten nöronlarla solunumun düzenlenmesi arasında bir ilişki olduğu ortaya konmuş.
ABÖS nedeniyle kaybedilen bebeklerden alınan doku örneklerinde özellikle bu nöronlarda birtakım anomaliler olduğu tespit edilmiş.
Harvard Tıp Fakültesi Genetik Profesörü Susan Dymecki bu araştırmayı yürüten ekibin lideri.
Dymecki, “Serotonin üreten hormonların; solunum, kalp atım hızı ile apneye karşı kurtarıcı tepkide aktif ve gerekli bir rolü olduğunu ispat edebilirsek, en azından bazı ABÖS vakaları açısından makul bir biyolojik açıklama sağlamış oluruz” diyor.
ABÖS konusundaki farklı araştırmalar devam ediyor.
Aşağıda bugüne kadar yapılan araştırmalardan ortaya çıkan ve ABÖS’e yol açabilecek nedenleri bulacaksınız.
Bebeğin Beden Isısının Yükselmesi
Harvard Üniversitesi uzmanları kalın örtüler ile bebeği aşırı ısıtmanın ve çok yumuşak bebek yataklarının ani bebek ölümlerine sebep olabileceğini söylüyor.
Bu sebeple bebeğin beden ısısını normal seviyede tutacak ince örtüleri ve orta-sert yatakları tercih etmekte fayda var.
Ayrıca bebeğin uyuduğu odanın sıcaklığının 20-21 derecenin üstünde olmaması önemli.
Doğum Öncesi Bakımın Yetersizliği
Ani bebek ölümüne daha az rastlanan bölgelerde sağlık hizmetlerine daha kolay ulaşılabildiği bir gerçek.
Ayrıca bebek bakımı konusuna önem verilen bölgelerde doğum öncesi ve sonrasında ebeveynlere sağlanan eğitimlerde bebeklerde güvenli uyku konusuna yeterince yer veriliyor.
Annenin doğum öncesi sağlığı her durumda olduğu gibi ani bebek ölümü sendromunda da önem taşıyor.
Güvenli Uyku Tavsiyelerine Uymamak
Ani bebek ölümü sendromu genellikle uyku sırasında gerçekleşiyor. Bu nedenle güvenli uyku konusu hayati öneme sahip.
Zararlı Maddelerin Tüketildiği Ortam
Araştırmalar ani bebek ölümü sendromunun sık görüldüğü bölgelerdeki yüksek sigara içme oranına ve opioid bağımlılığı ile ilgili artan sorunlara işaret ediyor.
Opioidler morfin etkisine sahip maddelerdir.
Ani bebek ölümü sendromu riskini artıran bu gibi çevresel faktörlerin yanı sıra bebeğin fizyolojik gelişim sürecinin ve kalıtımsal rahatsızlıkların da bu sendroma ortam hazırladığı ve risk oluşturduğu uzmanlar tarafından belirtiliyor.
Kritik Gelişim Evrelerindeki Aksaklıklar
Bebeğin,
• Kalbinde gelişimsel bir sorun olması ve
• Bazı stres koşullarına maruz kalmasının
ani bebek ölümü sendromu riski yaratabileceği düşünülüyor.
Ani bebek ölümü sendromu üzerinde çalışan uzmanlar,
• Otonom sinir sistemi
• Bebek bakım ortamı
• Bebek uyku ortamı
gibi konuları da araştırma alanlarına dahil ediyor.
Ayrıca,
• Bağışıklık sistemi
• Çeşitli enfeksiyonlar
• Kalıtımsal özellikler
de yine ani bebek ölümü sendromu araştırmalarında üzerinde çalışılan konular.
Ani Bebek Ölümü Sendromunda Riskli Grup
Ani bebek ölümü sendromu açısından risk taşıyan bir gruptan söz etmek mümkün mü?
Evet mümkün. Peki hangi durumlar risk doğuruyor?
• Erken Doğum
Uzmanlar 36 haftadan erken doğan bebeklerdeki risk artışına dikkat çekiyor.
• Düşük doğum ağırlığı
Bebeğin doğum kilosunun 2500 gr altında olması risk doğuruyor.
• Annenin 20 yaşından küçük olması
Annenin yaşının küçük olması aynı zamanda prematüre (erken) doğum açısından da bir risktir.
• Bebeğin aile öyküsünde ABÖS olması
Bebeğin büyük kardeşi ya da kuzeni gibi yakın akrabalarında ABÖS öyküsü olması
• Çoğul doğum
Çoğul doğan bebeklerde düşük doğum ağırlığı sık rastlanan bir durum. Bu durum ABÖS açısından risk oluşturabilir.
• Cinsiyet
İstatistikler çok az bir farkla da olsa erkek bebeklerde ABÖS öyküsüne daha çok rastlandığını gösteriyor.
Ani Bebek Ölümü Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Ani bebek ölümü sendromu herhangi bir belirti göstermez. Nedenleri net değildir.
• Aniden gelişir.
• Genellikle bebeği uykuda yakalar.
• Genellikle bebeğin belirlenmiş bir sağlık sorunu yoktur.
Zaten bu sendromu korkutucu hale getiren de bu durum.
Ne var ki bu korkuyla yaşamak çok zor.
Bebek için güvenli uyku ortamı sağlamak bu sendrom için alınabilecek önlemlerin belkemiğini oluşturuyor.
Kendinize ve bebeğinize karşı şefkatli, sakin bir tutum içinde olduğunuz; güvenli bağlanma yaşadığınız bir ebeveynlik süreci pek çok derde deva olacaktır.
Lütfen kaygı seviyenizin yükseldiği dönemlerde bir doktorla durumunuzu konuşun.
Bebeğinizin sağlığında farklı bir durum dikkatinizi çekerse yine çocuk doktorunuzla görüşmekte tereddüt etmeyin.
Ani Bebek Ölümü Sendromu Hangi Dönemlerde Görülür?
Ani bebek ölümü sendromu çoğunlukla bebeklerin ilk 6 ayında ortaya çıkar.
Bebeklerin 1-4 aylık dönemi ise en riskli dönemdir.
1 yaşına kadar bebeğin güvenli uyku ve iyi sağlık koşullarına sahip olduğundan emin olmak gerekir.
Ani Bebek Ölümü Sendromu Riskini Azaltmak
Ani bebek ölümü risklerini azaltmak için bugüne kadar pek çok araştırma yapıldı.
Nedenleri tam bilinmese de riskleri azaltmak için çok belirgin önlemler ortaya konuldu.
İşte bu önlemler:
• Bebeği Sırtüstü Uyutun
Bebeğin sırtüstü uyuması ABÖS riskini ortadan kaldırmak için alınabilecek en temel önlemlerden biridir.
1992 yılında Amerikan Pediatristler Akademisi tarafından başlatılan “Bebekler Sırtüstü Uykuya” kampanyası öncesinde ABÖS nedeniyle ölüm oranları çok yüksekti.
Bu kampanyayla birlikte ölüm oranlarında gözle görülür bir düşüş yaşandı.
Bebeği sırtüstü yatırmak önemli çünkü yüzüstü/karınüstü yatırılan bebeklerde aşağıdaki risklere davetiye çıkar:
1. Bebeğin nefes alışı zorlaşır.
2. Bebeğin soluduğu hava oksijen bakımından fakirleşir.
3. Bebek aşırı ısınabilir.
Bebeğin yan yatırılması da riskler içerir.
Çünkü yan yatan bebek kendi başına karnının üstüne dönebilir.
Ebeveynler bebeği sırtüstü yatırmanın düz kafa sendromuna yol açabileceğinden endişelenebilir.
Bu konuyla ilgili detaylı bilgiyi Düz Kafa Sendromu (Plagiosefali) Nedir? yazımızda bulabilirsiniz.
Bebekle gün içinde karınüstü aktivite zamanı yapabilirsiniz.
Bebeğin karnının çok dolu olmadığı bu aktivite zamanında dikkat etmeniz gereken en önemli şey bebeği yüzüstü asla yalnız bırakmamanız.
• Bebeğin karyolasını/beşiğini güvenli hale getirin
Güvenlik standartlarını karşılayan bir beşik ya da karyolayla işe başlayabilirsiniz.
Ani bebek ölümü sendromu riskini azaltmak için bu da yetmez. Uyku ortamını da güvenli hale getirmeniz gerekir.
Peki bunu nasıl sağlayacaksınız?
1. Bebeğin yattığı yeri yastık, oyuncak vs’den arındırın.
2. Karyola ya da beşiğin içinde örneğin bebek telsizinin kablosu gibi bebeğin dolanabileceği herhangi bir riskli içerik olmadığından emin olun.
3. Yatak çarşafı gergin olsun.
4. Yumuşak yatak, yastık vs’den kaçının.
5. Bebeği yastık üzerinde yatırmayın. Özellikle kuş tüyü olanları kesinlikle kullanmayın.
6. Karyola ya da beşik içi pedlerden uzak durun.
7. Bebeğin beden ısısını yükseltecek kalın örtü, kalın giysilerden kaçının.
8. Oda sıcaklığının 20-21 dereceyi geçmemesini sağlayın.
• Bebekle aynı odayı paylaşın ancak aynı yatağı paylaşmayın
Uzmanlar bebeğin 1 yaşına ya da en az 6 aylık olana kadar ebeveynlerinin odasında uyumasını tavsiye ediyor.
Çalışmalar anneyle aynı odada uyumanın ani bebek ölümü sendromu riskini azalttığını ortaya koyuyor.
Ancak bebeğin daha büyük bir çocukla ya da bir yetişkinle (anne, baba, bakıcı vs) aynı yatakta uyuması sakıncalı bulunuyor.
Bebeğinizi onu rahatlatmak ya da emzirmek üzere yatağınıza getirebilirsiniz.
Ne var ki siz yeniden uykuya dalmadan önce bebeği kendi yatağına koymayı asla ihmal etmeyin.
Yorgunsanız koltuk ya da sandalyede bebeğinizi emzirmeyin.
Çok yorgun olduğunuzda ya da uykuya geçişinizi hızlandıran herhangi bir ilaç kullanımı durumunda bebeğinizi yatağınızda yatırmayın.
• Bebeği mümkünse emzirin
Her ne kadar uzmanlar tam sebebini bilmese de emzirmek ani bebek ölümü sendromu riskini yüzde 50 oranında azaltabilir.
Uzmanlar anne sütünün bebekleri, ABÖS riskini de artıran enfeksiyonlardan koruduğu görüşünü savunuyor.
Yalnız bebeğinizi emzirdiğiniz dönemde alkol kullanmayın. Çünkü alkol ABÖS riskini artırır.
Ayrıca bebekle ten tene temas içinde olmak da hem bebeğin gelişimi açısından hem de ABÖS riskini düşürmek açısından önemlidir.
• Aşı takvimine uyun
Bebeğinizin dönemine uygun olarak tüm aşılarını olduğundan emin olun.
Aşılar, bağışıklığı güçlendirir.
Bugüne kadar yapılan araştırmalar aşılarını takvimine uygun şekilde olan bebeklerin ABÖS riskinin yüzde 50 oranında düştüğünü gösteriyor.
• Bebeğe emzikle uyumayı teklif edin
Uzmanlar sebebinden tam emin olmasa da bebeği ağzında emzikle uyutmanın ABÖS riskini düşürdüğünü söylüyor.
Ancak emzik kullanımına dair bazı önemli noktaları göz önünde bulundurmak gerekir.
Emzik kullanımıyla ilgili makalemizde konunun detaylarını okuyabilirsiniz.
1. Bebeğe emzik vermek için beslenme düzeninin oturmasını bekleyin (1. ayın sonu).
2. Bebeğiniz emzik istemezse onu zorlamayın.
3. Bebeğin ağzına emziği onu yatağa yatırdığınızda verin. Ancak bebek uykuya daldıktan sonra emzik ağzından düştüğünde, bebeğe tekrar vermeyin.
4. Emziği kesinlikle bal, pekmez gibi ürünlere batırıp tatlandırmayı denemeyin.
• Bebeği sigara dumanına asla maruz bırakmayın
Sigara içiyorsanız, öncelikle hamile kalmadan önce mutlaka bırakın.
Çünkü hamilelik öncesinde ve sırasında sigara içen annelerin bebeklerinin ani bebek ölümü sendromu riski, sigara içmeyen annelerin 3 katı.
Ayrıca bebeğin yanında sigara içmek de ABÖS riskini artıran bir unsur.
Sigara içen annenin bebeğiyle aynı yatağı paylaşması bile riskin artmasına neden oluyor.
Kimsenin bebeğinizin yanında sigara içmesine izin vermeyin.
• Alkol ve uyuşturucu madde kullanımından uzak durun
Hamilelik sırasında ve doğumdan sonra kesinlikle alkol ve uyuşturucu maddelerden uzak durun.
Araştırmalar hamilelikte alkol ve uyuşturucu madde kullanımının ABÖS riskini artırdığını söylüyor.
Ayrıca alkollüyken ve uyuşturucu madde etkisindeyken bebekle aynı yatağı asla paylaşmayın.
• Bebeğin bedeninin çok ısınmasına izin vermeyin
Bebeğin beden ısısının çok yükselmesi ABÖS riskini artıracağından, bebeğinize uyku için hafif ve rahat giysiler giydirin.
Oda sıcaklığını 20-21 derecede tutmaya özen gösterin. Sıcaklığın 23 derecenin üstüne çıkmasına izin vermeyin.
Bebeğinizin uyurken üşümesi konusunda endişeliyseniz, bebeğe hafif ama kollarını ve bacaklarını kapatacak mevsimine uygun bir tulum giydirin.
Bebeğin üstünü yorgan ya da battaniye ile kapatmayın. Çünkü bebek uykusunda bunları yukarı çekip yüzünü kapatabilir ve havasız kalabilir.
• 1 yaşından küçük bebeğe bal vermeyin
Bal, 1 yaşından küçük bebeklerde botulizme yol açabilir.
Uzmanlar botulizme neden olan bakterinin ABÖS ile bağlantılı olabileceğini düşünüyor.
Aklınıza takılan en ufak bir soruda, kaygı seviyenizin yükselmesini beklemeden çocuk doktorunuzla iletişime girin.
Kulaktan dolma bilgilerle hareket edip hayal kırıklığı yaşamayın.
Ani Bebek Ölümü Sendromuyla ilgili Veriler
Bilim insanları ani bebek ölümü sendromuyla ilgili bilinmezleri çözmek üzere araştırmalarına devam ediyor.
Peki bugüne kadar yapılan çalışmalar sayesinde bu sendromla ilgili hangi soruların cevaplarına ulaşıldı? Şimdi biraz onlara göz atalım.
Harvard Üniversitesi’nin 2018 bildirisine göre yeni doğanlar için güvenli uyku tavsiyeleri ani ve açıklanamayan bebek ölümlerinin azalmasına yol açtı.
• Ani bebek ölümü sendromu verileri, uzmanların bebeklerin ilk 1 yıl sırtüstü uyumalarının önemini vurgulamaya başladığı 1992 yılından beri dramatik oranda azaldı.
• ABÖS vaka sayılarının yüzde 90’ı 6 aydan küçük bebekleri işaret ediyor. Büyük çoğunluğu 1-4 ay arasındaki bebekler oluşturuyor.
• ABÖS daha çok bebek uykudayken oluyor. Ancak bebeklerin yüzde 15-20’si uyku dışındaki bir zaman diliminde hayatını kaybetmiş.
• Güvenli uyku kuralları hayati önem taşıyor. Tüm ebeveynlerin ve bakım veren kişilerin özellikle 1 yaş öncesine güvenli uyku konusunda işbirliği içinde olması ve kurallara uyması gerekiyor.
Düşüncelerini ve deneyimlerini benimle paylaşan okuyucularım içeriklerimi zenginleştiriyorlar. Önerilerinizi başka insanlara ulaştıracağım için katılımız beni mutlu edecek. Tekrar görüşmek dileğiyle…
Kaynaklar: kidshealth.org, childrenshospital.org, webmd.com, nhs.uk, rarediseases.org, whattoexpect.com, healthychildren.org, sciencedirect.com, parents.com, my.clevelandclinic.org, hms.harvard.edu, health.harvard.edu, thebump.com, hsgm.saglik.gov.tr, arastırmax.com
2 comments