Bebek ve çocuklarda gıda alerjisi konusu son yıllarda ne kadar sık karşımıza çıkıyor, değil mi?
Bir bebekte gıda alerjisine dair belirtiler ortaya çıktığında yaşam tarzı değişikliği zorunlu hale geliyor.
Emziren anne, alerjik olabilecek besinleri diyetinden çıkarıyor.
Katı gıdaya geçen bebeğin menüsü alerji durumuna göre oluşturuluyor.
Kimi zaman bebek ya da çocuk es kaza alerjik bir gıda yediğinde sonuçları yaşam konforunu epey zorlayabiliyor.
Peki nedir bu gıda alerjisi? Belirtileri nelerdir?
Hangi gıdalar alerjen sınıfına girer?
Yazımızda gıda alerjisine dair temel bilgileri bulacaksınız.
Bebeklerde Besin Alerjisi Nedir?
Bebeklerde besin alerjisi, bebeğin bağışıklık sisteminin bir gıdadaki belli bir proteini (alerjeni) zararlı olarak belirleyip savunma tepkisi ortaya koymasıyla ortaya çıkar.
Johns Hopkins Tıp Fakültesi’nin ilgili makalesinde de anlatıldığı gibi bir besine karşı alerjik bir tepkinin ortaya çıkabilmesi için çocuğun daha önce en az bir kere bu gıdaya maruz kalması gerekir.
Bebek bu gıdayı ilk kez anne sütü yoluyla da almış olabilir.
Peki alerjik tepki nasıl ortaya çıkar?
Bağışıklık sistemi besinlerdeki unsurları tehdit olarak algılar. Ve bunlara karşı IgE antikorları üretir.
Duyarlı kişiler aynı besinle karşılaştığında daha önce oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır. Bu durum bedende histamin gibi kimyasalların salınmasına yol açar.
Histaminler bebeklerde ürtiker, nefes alıp vermede zorluk, karın ağrısı, kusma ve/veya ishal gibi sorunlara yol açabilir.
Besin alerjileri hafiften ağıra bir seyir gösterebilir.
Uzmanlar bebek ve küçük çocukların yüzde 7’sİnde besİn alerjİsİ olduğunu söylüyor.
Çocuk büyüdükçe bazı besinlere verdiği alerjik tepkiler ortadan kalkabilir.
Erken teşhis ve tedavi her türlü sağlık sorununda olduğu gibi besin alerjisi konusunda da çok önemlidir.
Bebeklerde Besin Alerjisinin Sebebi Nedir?
Besin alerjisinin sebebi, bebeğin bağışıklık sisteminin bir veya daha fazla gıdaya reaksiyon göstermesidir.
Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Derneği (AİD) besin alerjisinin nedenini, bağışıklık sisteminin besinlerdeki proteinleri tehdit unsuru olarak algılaması ve bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi olarak açıklar.
Duyarlı bireyler aynı besinle karşılaştığında daha önce oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır ve bu durum bedende histamin gibi kimyasalların salınmasına neden olur. Klinik bulgular bu kimyasalların etkisine bağlı olarak gelişir.
Dernek’in verdiği bilgiye göre besin alerjisi bağışıklık sisteminin IgE dışındaki mekanizmalarına (hücresel immün yanıt) bağlı olarak da gelişebilir.
Bu duruma bağlı semptomlar daha geç ortaya çıkar. Örneğin bebeklerde ek gıdaya geçiş döneminde kusma, ishal, kanlı mukuslu dışkılama hatta su kaybına neden olabilen reaksiyonlar gelişebilir.
AİD, besin alerjilerini daha çok çocukluk dönemi sorunlarından biri olarak tanımlar. Anne sütü alan bebeklerde genellikle ek gıdalara başladıktan sonraki dönemde ciltte ürtiker, kızarıklık ya da egzema şeklinde ortaya çıkabilir.
Bebeklerde Besin Alerjisi Belirtileri Nelerdir?
Besin alerjisi belirtileri kişiden kişiye değişir.
Kimi zaman aynı kişi, farklı zamanlarda farklı tepkiler gösterebilir.
Bu nedenle hızla alerjiyi tespit etmek ve tedavi yoluna gitmek çok önemlidir.
Alerji belirtileri,
• çok hafif olabilir; deride döküntü gibi bedenin tek bir bölgesinde ortaya çıkabilir.
• daha ciddi olabilir ve bedenin birden fazla bölgesini etkileyebilir.
• gıdayla temastan hemen sonra ortaya çıkabildiği gibi yaklaşık 2 saat sonra da kendini gösterebilir.
Besin alerjisi belirtileri bedenin şu dört bölgesini etkileyebilir:
• Deri: Ürtiker, egzama, yüzde ve/veya uzuvlarda kızarıklık ile kabarıklık; dudak, dil ve/veya ağızda kaşıntı ve şişme (ciltte oluşan tepkiler en çok karşılaşılan gıda alerjisi belirtileridir)
• Sindirim sistemi: Karın ağrısı, mide bulantısı, kusma ya da ishal
• Solunum sistemi: Burun akıntısı ya da tıkalı burun, hapşırık, öksürük, hırıltı, nefes darlığı
• Kalp-damar sistemi: Baş dönmesi ya da bayılma
Kimi zaman besin alerjisi aşırı duyarlılık anlamına gelen anafilaksiye neden olabilir. Anafilaksi, hafif belirtilerle başlayıp kısa sürede ciddi bir tabloya dönüşebilir.
Kişi, nefes almada zorluk çekip bayılabilir. Bedenin birçok bölgesinde belirtiler kendini gösterebilir. Anafilaktik durum tedavi edilmezse yaşamı tehdit edebilir.
Bebeğiniz alerjik belirtiler gösterdiğinde mutlaka bir doktora danışın.
Beklenmedik şekilde ciddi belirtiler ortaya çıktığında acilen bir hastaneye başvurun, zaman kaybetmeyin.
Hangi Bebekler Besin Alerjisi Riski Taşır?
Bazı bebeklerin besin alerjisi riski daha fazladır. Peki kimdir bu bebekler?
• Ailesinde anne, baba ve kardeşi gıda alerjisi, egzama, astım ya da saman nezlesi gibi bir alerjik durum teşhisi almış olanlar. Alerjik durumların genetik aktarımı olabilir.
• Teşhis edilmiş bir alerjik durumu olanlar. Örneğin egzama gibi.
Ailenizde bir alerji geçmişi varsa, bebeğinizde herhangi bir alerjik reaksiyon teşhis edildiyse, besin alerjisi konusunu doktorunuzla mutlaka görüşün.
Bebeklerde Alerji Riski Yüksek Gıdalar
Her bebek farklı gıdalara farklı tepkiler gösterebilir.
Ancak genel olarak alerji yapma riski en yüksek gıdalar aşağıdaki gibidir:
• Süt (özellikle inek sütü)
• Yumurta
• Buğday, tahıllar
• Kuruyemişler
• Yer fıstığı
• Susam
• Kivi
• Çilek
• Domates
• Balık
• Çikolata
• Çeşitli baharatlar
• Kabuklu deniz ürünleri
• Fındık
Önemli not: Fındık anafilaktik reaksiyonu tetikleyebilen bir gıdadır. Özellikle aile geçmişinizde fındık alerjisi varsa bebeğinize 3 yaşından önce fındık vermeniz önerilmez.
Bu tür gıdalar bebeklerde yüksek riskli ve yaygın alerji grubunda yer alır.
Ancak bebeğinizde alerji riski yüksek olmayan gıdalara karşı da bir alerji gelişebilir.
Bunun kontrolü doktorunuz tarafından yapılacak testler ile anlaşılabilir.
Bebeklerde Besin Alerjisi Nasıl Teşhis Edilir?
Bebeklerde besin alerjisinin teşhisinde “öykü” en önemli belirleyicidir.
Muhtemel bir besin alerjisi durumu yaşayan bebeğinizi doktora götürdüğünüzde aşağıdaki verilere sahip olmanız doktorunuzla işbirliği yapmanızı sağlayacak ve teşhisi kolaylaştıracaktır.
• Bebeğin beslenme düzeni (bebeğin beslenmesinde hangi gıdalara yer veriyorsunuz)
• Alerjik belirtilerin özellikleri (Fotoğrafla belirtilerin farklı aşamalarını kayıt altına alabilirsiniz)
• Bebeğin bedeni hangi sıklıkla tepki veriyor?
• Bebeğin belli bir gıdayı almasıyla belirtilerin ortaya çıkması arasındaki süre nedir?
• Aile bireylerinin alerji geçmişi/durumu
Doktorunuz verdiğiniz bilgileri ve bebeğinizin sağlık durumunu değerlendirecek, gerekirse alerji testlerine başvuracaktır.
Bebeklerde Besin Alerjisi Testleri
Besin alerjilerinin anlaşılabilmesi için farklı testler yapılır.
Bunlar:
• Deri Prick Test: Bu testte deriye belirli sayıda alerjen uygulanır.
Her bir alerjen için ilk 15 dakikada reaksiyon gelişip gelişmediğine bakılır.
Herhangi bir reaksiyon gelişirse hassasiyete ve tepkimenin çapına bakılır.
Tepkimenin çapı 8 mm üzerinde ise % 95 oranla bebeğin o alerjene reaksiyon gösterdiğine karar verilir.
• Kan testleri: Belli bazı gıdalara karşı kandaki IgE antikorlarına bakılır. % 90 oranla güvenilirlik sağlarlar.
• Tekrar Deneme: Bebeğin alerjik tepki gösterdiği besin tahmin edilir ve sonra o besin bebeğin beslenmesinden çıkarılır.
Belirtiler bir süre sonra kaybolmaya başlar.
Belli bir zaman sonra alerjen olduğu düşünülen gıda bebeğe tekrar verilir.
Belirtiler tekrar ortaya çıkarsa alerjik reaksiyona sebep olduğu düşünülen gıda tahmini yüksek olasılıkla doğrudur.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, alerjen gıda kesin olarak tespit edilmediyse o gıdayı bebeğin beslenmesinden uzun süre çıkarmamaktır.
Bu doğru değildir.
Bu noktada hep bir uzman gözetiminde dikkatle yol almak gerekir.
Besin Alerjisi Nasıl Tedavi Edilir?
Gıda alerjisini önleyecek bir ilaç tedavisi yoktur.
Besİn alerjİsİ tedavİsİnİn İlk adımı,
bebekte alerjİk belİrtİlere
neden olan gıdaları
beslenme düzenİnden çıkarmaktır.
Bebeğinizi emziriyorsanız, alerjik tepkiye neden olan gıdaları kendi beslenmenizden de çıkarmanız gerekir.
Sütünüz aracılığıyla küçük miktarlarda alerjen bebeğe transfer olur ve bedende tepkimeye yol açar.
Bebeğiniz belli bazı gıdaları alamıyorsa, doktoruyla konuşup mineral ve vitamin desteği vermeniz gerekebilir.
Ciddi boyutlarda besin alerjisi olan bebeklerde doktorunuz bir acil yardım planı hazırlamalı ve size bunu detaylı anlatmalıdır.
Bazı çocuklarda alerjik reaksiyona neden olan gıdalar, beslenmeden çıkarıldıktan sonraki 3-6 ay arasında doktor kontrolü altında tekrar denenebilir. Pek çok alerjinin kısa süreli olma olasılığı vardır.
İnek Sütü Alerjisi Olan Çocuklar Hangi Gıdaları Yememelidir?
İnek sütü alerjisi yaşayan çocukların beslenmesinden inek sütünü ve içeriğinde inek sütü yer alan gıdaları belli bir süreyle doktor gözetiminde çıkarmak gerekir.
Bu gıdalar aşağıdaki gibidir:
• Sütün her formu: taze, çiğ, pastörize, süt tozu, süt kaymağı, her çeşit bebek maması (anti-alerjik mamalar dışında)
• Tereyağı, margarin, kaymak, hayvansal yağlar
• Yoğurt, puding, krema, sütlü tatlılar
• Peynir, krem peynir, lor, peynir altı suyu
• Kefir, ekşi krema, kesilmiş süt
Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Derneği inek sütü alerjisi yaşayan bebeğin beslenmesinden keçi sütü gibi farklı hayvanların sütlerinin de çıkarılmasını tavsiye ediyor.
Ayrıca kazeinat ve laktuloz gibi ticari gıdaları da beslenmeden elemek gerekiyor.
Yumurta Alerjisi Olan Çocuklar Hangi Gıdaları Yememelidir?
Yumurta alerjisi olan bir çocuğun beslenmesinden de AİD’in önerileri doğrultusunda aşağıdaki gıdalar çıkarılmalıdır:
• Yumurta ve yumurta ile yapılan yiyecekler
• Albumin (ticari gıda)
• Lizozim (ticari)
• Mayonez
• Bebe bisküvisi
• Bazı makarnalar, pastalar, şekerler, çikolatalar, ticari gıdalara eklenen lesitin ve lezzet vericiler de yumurta proteini içerebilir.
Gıda Alerjisi ile Gıda İntoleransının Farkı
Gıda alerjisi ile gıda intoleransı, belirtileri benzer olduğu için aynıymış gibi algılansa da aslında farklıdır.
Gıda alerjisi vücudun bağışıklık sistemi bir gıdaya karşı reaksiyon gösterdiğinde ortaya çıkar.
Gıda intoleransı ise bir bağışıklık sistemi tepkisi değildir. Belirtileri rahatsızlık verici olsa da nadiren tehlikelidir. Bebek bir maddeyi, örneğin laktozu sindiremediği için ortaya çıkar.
Gıda intoleransının başlıca belirtileri aşağıdaki gibidir.
• Mide ağrısı, kramplar ve yanma
• Bulantı, kusma
• Baş ağrısı
• Halsizlik, yorgunluk
• İshal
Gıda intolerans testi ile tanısı konulur.
Belirtiler incelenerek hangi besinin intoleransa sebep olduğu anlaşılır.
İlk aşama olarak semptom yaratan besin beslenmeden tamamen çıkartılır ve belirli bir süre sonra doktor kontrolünde tekrar verilmeye başlanarak sonuca bakılır.
Gıda intoleransının tek tedavisi intoleransa yol açan besinin bebeğin beslenmesinden çıkarılması veya vücudun tolere edebileceği miktarlarda tüketilmesidir.
Eğer bebeğin intoleransa neden olan besini gelişim için mutlaka alması gerekiyorsa, aynı özelliklere sahip başka bir besin grubunu tüketmesi önerilir.
Hangi Durumlar Gıda Alerjisi Değildir?
Amerikan Pediatri Akademisi gıdaların, alerji ile karıştırılabilecek pek çok rahatsızlığa yol açabileceğini söylüyor.
Peki nedir bunlar?
• Gıda zehirlenmesi: Sonuçları ishal ya da kusma olabilir. Daha çok bozulmuş ya da az pişmiş bir gıdadaki bir bakteri nedeniyle ortaya çıkar.
• İlaç etkisi: Soda ya da şekerdeki kafein gibi belli başlı bazı içerikler çocukta keyifsiz ya da huzursuz bir duruma neden olabilir.
• Ciltte tahriş: Genellikle portakal suyu ya da domates ürünlerinde yer alan asitlerden kaynaklanır.
• İshal: Çok fazla şeker yiyen küçük çocuklarda (meyve suları da buna dahil) ortaya çıkabilir.
Gıda Alerjisi Riskini Azaltmak İçin Dikkat Etmeniz Gerekenler
Bebeklerde gıda alerjisinin gelişimini önlemek çok kolay değil.
Ancak yine de dikkat edeceğiniz bazı unsurlar bebeğin bağışıklık sisteminin gelişmesine ve gıda alerjisi riskini ertelemeye yardımcı olacaktır.
İşte o önlemler:
• Bebeği emzirmek: Mümkünse bebeğinizi ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle besleyin. Araştırmalar anne sütünün bebeğin bağışıklığını geliştirici etkisini kanıtlamış durumda.
Ayrıca anne sütünün içinde 5 antikor yer alır: Immunoglobulin A, D, G, M ve IgE.
Bunların her biri beden sağlığı ve alerjileri önlemek açısından üzerine düşen görevi yerine getirir.
Anne Sütü Hakkında Temel Bilgiler ve En Çok Sorulan Sorular yazımızda anne sütünün içeriğiyle ilgili detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.
• Katı gıdaya geçişte dikkat edilecekler: Dünya Sağlık Örgütü başta olmak üzere dünyaca ünlü pek çok kuruluş bebeklerin 6 aydan önce katı gıdayla tanıştırılmaması gerektiğini savunur.
Bazı bebekler 4 aylıkken katı gıdaya başlatılır. Ama 4 ay öncesi katı gıda için kesinlikle uygun değildir. Bunun önemli nedenlerinden biri de bebekte alerjik reaksiyonları önlemektir.
Zamanı geldi ve bebek katı gıdaya başladı diyelim. Uzmanlar 3 gün kuralına dikkat etmeyi öneriyor.
Bebeğe sunulacak her yenİ gıda İçİN
3 gün beklemek
olası bİr alerjİk tepkİye hangİ gıdanın yol açtığını belİrlemek açısından önemlİdİr.
Katı Besinler Kılavuzu yazımızda katı gıdaya geçiş sürecine dair herşeyi bulabilirsiniz.
• Aile geçmişi: Ailenizde alerjik geçmişe sahip bireylerin varlığından hareketle bebeğinizin beslenmesi konusunda doktorunuzla mutlaka görüş alışverişinde bulunun. Doktorunuzu ailedeki alerji geçmişiyle ilgili bilgilendirin.
• Bebeğinizi gözlemleyin: Bebeğinizin genel halini, beslenme sonrası tavırlarını iyi gözlemleyin.
Alerjik herhangi bir belirti, genel bir huzursuzluk hali fark ettiğinizde aldığınız notlarla birlikte çocuk doktorunuza başvurun.
Bebeği Alerjik Gıdalarla Tanıştırmak
Bebeği alerji riski yüksek gıdalarla tanıştırmak için belli kurallara dikkat etmeniz önemli.
Aşağıda bu gıdalar ve bebeğin beslenmesine dahil olma zamanlarını bulacaksınız.
• İnek sütü: Bir bebek 1 yaşından önce inek sütü içmemeli. Aslında her hayvanın sütünün kendi yavrusu için olduğu gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, inek sütüne bebeğin beslenmesinde yer vermek için ısrar etmemek daha uygun görünüyor.
• Yumurta: Eskiden ailelere bebek 2 yaşında oluncaya kadar yumurta için beklemeleri önerilirdi. Ancak yeni çalışmalar bunun artık gerekli olmadığını söylüyor. Siz yine de 1 yaşına kadar bekleyin. Yumurtanın beyazından önce sarısını bebeğinize verin.
• Balık ve kabuklu deniz ürünleri: Kesin bilinen bir şey var ki bu gıdalar bebeğinizin ilk gıdaları arasında yer almamalı. Ancak Amerikan Pediatri Akademisi çok iyi pişirildikleri takdirde bebeklere bu ürünlerin verilebileceğini söylüyor.
• Kabuklu yemişler: Kabuklu yemişler alerjik olmalarının yanı sıra bebekte boğulma tehlikesi de yaratabilecek gıdalar. Bu nedenle doktorunuza danışmadan ve bebeğin yutabileceğinden emin olmadan bu işe girmeyin deriz.
• Buğday: Uzmanlar buğday için belli bir zamanı beklemeye gerek görmüyor. Ne var ki ailede buğday alerjisi geçmişi var ise öncelikle 6. ayda yulafı denemekte fayda olacağını belirtiyorlar.
• Fıstık ve fıstık ezmesi: Bebeğinize yer fıstığı ya da fıstık ezmesini tek başına sunun. Böylece herhangi bir alerjik reaksiyon oluşursa, fıstıktan kaynaklandığını bilirsiniz.
• Soya: Pek çok gıdanın içeriğinde soya yer alır. Ayrıca genellikle inek sütü alerjisi olan bebeklerde soya alerjisi de olabiliyor. 1 yaşından önce bebeği soyalı ürünlerle tanıştırmayın.
ÖNEMLİ NOT: Besin alerjileri konusunda, ailede alerji tablosu yok ise çok kaygı duymanıza gerek yok diyebiliriz.
En az 6 ay, hatta mümkünse 2 yaşına kadar bebeği anne sütüyle beslemenin bağışıklık sistemi üzerindeki etkisi büyük.
Bebeği katı gıdalarla tanıştırmaya başladığınız 6. ayda da yukarıda sıraladığımız alerji riski yüksek gıdaları belli bir düzen içinde verirseniz bebeğin bedeninin tepkilerini rahat gözlemleyebilirsiniz.
Ayrıca unutmayın besin alerjileri daha çok bebeklik ve çocukluk dönemi sorunu olarak görülüyor.
Çocuk büyüdükçe bu sorun da büyük oranda hatta tamamen ortadan kalkabiliyor.
Umarım size fayda sağlayan bir içerik okuduğunuzu düşünüyorsunuzdur ve yorumlarınızla katkıda bulunursunuz. Deneyimlerinizden faydalanmak bizi mutlu edecek ve kendimizi geliştirmemizi sağlayacaktır. Teşekkürler.
Kaynaklar: aid.org.tr, kidshealth.org, healthychildren.org, healthlink.bc.ca, verywellfamily.com, hopkinsmedicine.org
